تنبلی تخمدان یا سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS)

تنبلی تخمدان یا سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS)  که در زبان عامه تحت عنوان تنبلی تخمدان نیز شناخته می‌شود، یک اختلال سیستم غدد درون‌ریز است که زنان را در سنین باروری تحت تاثیر قرار می‌دهد. طی این سندرم، کیسه‌های کوچک پر از مایع روی تخمدان‌ها ایجاد می‌شود. در این مقاله از مجله الماس لاغری به علل، علائم، تشخیص و درمان PCOS و تنبلی تخمدان می‌پردازیم.

تنبلی تخمدان چیست؟

در اکثر زنان مبتلا به سندرم تخمدان پلی‌کیستیک، تعدادی کیست کوچک یا کیسه‌های پر از مایع روی تخمدان‌ها رشد می‌کنند. این کیست‌ها مضر نیستند، اما می‌توانند منجر به عدم تعادل در سطح هورمون‌های بدن شوند.

همچنین زنان مبتلا به این سندرم ممکن است اختلالات چرخه قاعدگی، افزایش سطح آندروژن (هورمون جنسی)، رشد موهای زائد، آکنه و چاقی را نیز تجربه کنند.

PCOS، به سبب جلوگیری از تخمک‌گذاری، علاوه بر بسیاری از مشکلات سلامتی مرتبط با این سندرم، شایع‌ترین علت ناباروری در زنان است.

در این میان، زنانی که علی‌رغم این سندرم موفق به بارداری می‌شوند، بیشتر در معرض سقط جنین، دیابت بارداری، فشارخون بالا ناشی از بارداری، پره اکلامپسی و زایمان زودرس هستند.

این سندرم، یکی از شایع‌ترین اختلالات هورمونی غدد درون‌ریز است که 8 تا 20 درصد از زنان را تحت تاثیر قرار می‌دهد که بسیاری از موارد آن نیز قابل تشخیص نیست. بیش از نیمی از زنان مبتلا به PCOS قبل از 40 سالگی به دیابت نوع 2 مبتلا می‌شوند.حدود 70 درصد از مشکلات باروری تخمک‌گذاری، با PCOS در ارتباط‌اند.

علت تنبلی تخمدان

در حال حاضر، هیچ علت شناخته شده‌ای برای تنبلی تخمدان در دست نیست. بااین‌حال، بین این سندرم با ژنتیک، انسولین اضافی و التهاب با درجه پایین ارتباط مشخصی وجود دارد اما علت دقیق این سندرم شناخته شده نیست. تشخیص و درمان به‌موقع تنبلی تخمدان، بسیار مهم است.

اختلال ژنتیکی

تصور می‌شود PCOS دارای خواستگاه ژنتیکی است. به‌طوری‌که احتمال ابتلا به سندرم تخمدان پلی‌کیستیک در کسانی که مادر یا خواهرشان مبتلا به این سندرم بوده است، بیشتر است، تا سایر بستگان و این پیوند خانوادگی عامل اصلی خطر تنبلی تخمدان محسوب می‌شود.

قند

منبع اصلی انرژی بدن گلوکز است که میزان آن در بدن، توسط انسولین ترشح شده از پانکراس تنظیم می‌شود. در این میان فرد مبتلا به مقاومت به انسولین قادر به استفاده موثر از انسولین نیست که این امر باعث می‌شود که پانکراس برای تامین نیازهای بدن، بیش از حد انسولین ترشح کند.

تصور می‌شود انسولین اضافی به دلیل تأثیر بر تولید آندروژن، بر توانایی زنان در تخمک‌گذاری تأثیر می‌گذارد. تحقیقات نشان می‌دهد که زنان مبتلا به PCOS، دارای التهاب با درجه پایین هستند که تخمدان‌های پلی‌کیستیک را برای تولید آندروژن تحریک می‌کند.

انواع تنبلی تخمدان

4 نوع تنبلی تخمدان یا PCOS وجود دارد:

در این قسمت به انواع مختلف PCOS خواهیم پرداخت. چهار نوع تنبلی تخمدان عبارت‌اند از:

• PCOS مقاوم به انسولین
•  تنبلی تخمدان التهابی
• PCOS با علت پنهان
• بیماری سندروم پلی کیستیک ناشی از قرص

1- PCOS مقاوم به انسولین

این حالت، شایع‌ترین نوع PCOS است که حدود 70 درصد افراد را تحت تاثیر قرار می‌دهد. این نوع از تنبلی تخمدان در اثر سیگارکشیدن، آلودگی هوا، مصرف قند و چربی ترانس ایجاد می‌شود. در این مورد، سطوح بالای انسولین از تخمک‌گذاری جلوگیری می‌کند و تخمدان‌ها را برای تولید تستوسترون تحریک می‌کند.

اگر پزشک چنین بیان داشته است که در مرز دیابتی هستید و تست تحمل گلوکز شما نرمال نبوده است یا اگر سطح انسولین شما افزایش‌یافته و اضافه‌وزن دارید، ممکن است یکی از مبتلایان به سندرم تخمدان پلی‌کیستیک مقاوم به انسولین باشید.

توصیه- به‌عنوان اولین قدم برای بهبود علائم، شکر را از رژیم غذایی خود حذف کنید! مصرف قند در حد پایین مشکلی ندارد اما در صورت مصارف زیاد، مقاومت به انسولین خونتان بیشتر می‌شود! برای جلوگیری از PCOS مقاوم به انسولین می‌توانید زیر نظر پزشک اینوزیتول مصرف کنید. برای بهبود این نوع PCOS به یک دورة تقریباً 6 تا نه ماهه نیاز دارید چراکه روند بهبود این مشکل کند است.

2- بیماری پلی کیستیک ناشی از قرص

این نوع، دومین PCOS رایج است که به دلیل مصرف قرص‌های ضدبارداری (که تخمک‌گذاری را سرکوب می‌کنند) ایجاد می‌شود. در اکثر زنان، اثر این قرص‌ها ماندگاری زیادی ندارد و پس از اتمام اثر داروها، تخمک‌گذاری ازسرگرفته می‌شود. اما در برخی از زنان، حتی بعد از رفع اثرات این قرص‌ها، تخمک‌گذاری ماه‌ها تا سال‌ها آغاز نمی‌شود. در این مدت مشورت با متخصص زنان و زایمان توصیه می‌شود.

اگر قبل از شروع مصرف قرص‌ها، دوره‌های منظم و نرمالی را تجربه می‌کردید، ممکن است نشانه PCOS شما ناشی از قرص باشد. معمولا بالا بودن سطح LH در آزمایش خون می‌تواند بیانگر ابتلای شما به این سندرم باشد.

3- تنبلی تخمدان التهابی

در سندرم تخمدان پلی‌کیستیک التهابی، از تخمک‌گذاری جلوگیری می‌شود، هورمون‌ها نامتعادل می‌شوند و آندروژن تولید می‌شود. این التهاب به سبب استرس، سموم محیطی و رژیم غذایی التهابی مانند گلوتن ایجاد می‌شود.

اگر علائمی چون سردرد، عفونت یا آلرژی پوستی دارید و آزمایش خون شما نشانگر کمبود ویتامین D است، شمارش خون شما طبیعی نیست و سطح تیروئیدتان افزایش‌یافته است و بنابراین ممکن است شما نیز یکی از مبتلایان به PCOS التهابی باشید.

نکته – استرس خود را کنترل کنید! مصرف غذاهای التهاب آور مانند محصولات لبنی، شکر یا گندم را متوقف کنید و مصرف مکمل‌های منیزیم – به سبب اثرات ضدالتهابی آن – را شروع کنید. لازم به ذکر است که روند بهبود علائم این سندرم، حدود نه ماه طول می‌کشد زیرا روند کندی دارد.

4- PCOS پنهان

این نوع، شکل ساده‌تری از انواع سندرم تخمدان پلی‌کیستیک است و حدود سه تا چهار ماه پس از برطرف‌شدن علل آن برطرف می‌شود. علت‌های  PCOS پنهان شامل بیماری تیروئید، کمبود ید (به سبب نیاز تخمدان‌ها به ید)، رژیم گیاه‌خواری (به سبب ایجاد کمبود روی در بدن و نیاز تخمدان‌ها به روی) و مصرف شیرین‌کننده‌های مصنوعی است.

اگر تابه‌حال تحت درمان‌های طبیعی متعددی برای برطرف‌کردن علائم PCOS پنهان قرار گرفته‌اید و به نظر هیچ یک مؤثر نبوده‌اند، با دکتر آنلاین زنان مشورت کنید.

تنبلی تخمدان و بارداری

این عارضه در صورت عدم درمان، می‌تواند منجر به ناباروری و … شود و ممکن است پیامدهای مهمی برای بارداری و سلامت طولانی‌مدت مادر و فرزندش به دنبال داشته باشد. اینکه آیا خود تنبلی تخمدان یا علائم همراه با آن (مانند درمان چاقی و باروری)، مسئول افزایش این خطرات هستند یا خیر، موضوعی است که همچنان موردبحث است.

اعتقاد بر این است که میزان سقط جنین در میان زنان مبتلا به PCOS در مقایسه با زنانی با بارداری طبیعی افزایش‌یافته است (اگرچه شواهد حمایتی آن محدود است). این زنان بیشتر عوارض پری ناتال و فشارخون ناشی از بارداری و پره اکلامپسی را تجربه می‌کند و نوزادان آنها در معرض افزایش خطر عوارضی همچون زایمان زودرس و بستری در بخش مراقبت‌های ویژه نوزادان هستند که این عوارض در زایمان‌های چند قلویی (دو قلو یا سه قلویی) بیشتر دیده می‌شود.

بنابراین، مراقبت‌های قبل از بارداری، قبل و حین زایمان باید در جهت کاهش این خطرات صورت گیرد. در این افراد، استفاده از داروهای حساس‌کننده انسولین برای کاهش مقاومت به انسولین هیپرانسولینمی در دوران بارداری برای کاهش خطر ابتلا به پره اکلامپسی یا دیابت بارداری پیشنهاد شده است.

علائم تنبلی تخمدان

علائم تنبلی تخمدان، شامل تغییر در چرخه قاعدگی و رشد موهای زائد در بدن است. علائم PCOS به‌غیراز تشکیل کیست‌هایی بر روی تخمدان، عبارت‌اند از:

• قاعدگی نامنظم
• سطح آندروژن اضافی
• آپنه خواب
• استرس و فشارخون بالا
• ناباروری
• آکنه، پوست چرب و شوره سر
• کلسترول و تری گلیسیرید بالا
• آکانتوز نیگریکانس (Acanthosis nigricans) یا لکه‌های تیره پوستی
• خستگی
• طاسی الگوی زنانه
• مقاومت به انسولین
• دیابت نوع 2
• درد لگن
• افسردگی و اضطراب
• مشکلات مدیریت وزن از جمله افزایش یا کاهش وزن
• رشد بیش از حد موهای صورت و بدن – که به‌عنوان هیرسوتیسم شناخته می‌شود
• و کاهش میل جنسی

عوارض تنبلی تخمدان

خطرات سلامتی مرتبط با PCOS شامل موارد زیر است:

• دیابت نوع 2
• ناباروری
• کلسترول و چربی خون بالا
• آپنه خواب
• بیماری کبدی
• خونریزی غیرطبیعی رحم
• فشارخون بالا
• چاقی که احتمالاً منجر به بروز مشکلاتی چون پایین آمدن حس اعتمادبه‌نفس و نهایتا اضطراب و افسردگی می‌شود
• سندرم متابولیک
• کبد چرب غیرالکلی (استئاتوهپاتیت)

و افزایش خطر ابتلا به عوارضی چون:

• سرطان آندومتر
• دیابت بارداری
• فشارخون بالای ناشی از بارداری
• حملات قلبی
• زایمان زودرس
• و سقط جنین

نکته 1: در افراد مبتلا به تنبلی تخمدان، پس از زایمان، خطر قرارگرفتن نوزاد در بخش‌های مراقبت ویژه نوزادان یا مرگ – قبل، حین یا بلافاصله پس از تولد – وجود دارد. این عوارض بیشتر در زایمان‌های چندقلویی (به‌عنوان‌مثال، دوقلو یا سه‌قلویی) دیده می‌شود.

نکته 2: علائمی چون رشد بیش از حد مو و طاسی با الگوی مردانه می‌تواند پس از یائسگی نیز ادامه داشته باشد و حتی ممکن است بدتر شود. با افزایش سن، خطر عوارض سلامت ثانویة مربوط به PCOS، از جمله بیماری‌های قلبی نیز مطرح خواهد شد.

پیشگیری از تنبلی تخمدان

هیچ راه اثبات شده‌ای برای پیشگیری از سندرم تخمدان پلی‌کیستیک وجود ندارد، اما می‌توانید گام‌های کوچکی برای تقلیل علائم خود بردارید. به‌عنوان‌مثال، خوردن غذاهای مغذی، ورزش منظم و کنترل وزن می‌تواند به شما در جلوگیری از عوارض PCOS کمک کند.

تشخیص تخمدان پلی کیستیک

هیچ آزمایشی نمی‌تواند تعیین‌کننده وجود این عارضه در فرد باشد. بااین‌حال، پزشک در مورد سابقه پزشکی و علائم این سندرم در شما سوالاتی می‌کند. همچنین ممکن است تحت یک معاینه فیزیکی قرار گیرید که این مورد احتمالاً شامل معاینه لگنی نیز است. این معاینه، سلامت اندام‌های تناسلی شما را چه از داخل و چه از خارج بدنتان بررسی می‌کند.

برخی از علائم PCOS ناشی از سایر مشکلات سلامتی هستند. به همین دلیل، ممکن است آزمایش‌هایی مانند سونوگرافی و آزمایش خون نیز درخواست شود.

سونوگرافی

این آزمایش از امواج صوتی و رایانه‌ای برای ایجاد تصاویری از رگ‌های خونی، بافت‌ها و اندام‌ها استفاده می‌کند. از این آزمایش برای بررسی اندازه تخمدان‌ها و دیدن کیست تخمدان استفاده می‌شود. این آزمایش همچنین می‌تواند ضخامت پوشش داخلی رحم (آندومتر) را بررسی کند.

آزمایش خون

این آزمایش به دنبال سطوح بالای آندروژن و سایر هورمون‌ها درخواست می‌شود. ارائه‌دهنده مراقبت‌های سلامتی شما ممکن است سطح گلوکز خون و حتی سطح کلسترول و تری گلیسیرید شما را بررسی کند.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟

همان‌طور که اشاره شد علت مشخصی برای سندرم تخمدان پلی‌کیستیک وجود ندارد، اما تشخیص زودهنگام آن، می‌تواند به تسکین علائم و کاهش خطر عوارض مرتبط با بیماری کمک کند؛ بنابراین، درصورتی‌که قاعدگی‌تان قطع شده یا نامنظم است و متوجه رشد موهای زائد، آکنه و افزایش وزن شده‌اید، برای ارزیابی‌های بیشتر به پزشک مراجعه کنید.

نکاتی که به شما کمک می‌کند که از مراجعه به پزشک بیشترین بهره را ببرید به شرح زیر است:

• قبل از بازدید، سؤالات و علائم خود را یادداشت کنید.
• شخصی را با خود همراه کنید، تا به شما کمک کند سؤالات خود را بپرسید و توضیحات پزشک را به‌خاطر بسپارید.
• در این مراجعه، نام داروها، درمان‌ها یا آزمایش‌های جدید و هر دستورالعمل جدیدی که توسط پزشک ارائه می‌شود را یادداشت کنید.
• تاریخ، زمان و هدف از قرار ملاقات بعدی را به‌خاطر بسپارید.
• برای مطرح‌کردن سوالات احتمالی خود، شماره تماس مرکز پزشکی را داشته باشید.

تقویت و درمان تنبلی تخمدان

هیچ علاج مشخصی برای PCOS وجود ندارد و هدف از درمان، مدیریت علائمی است که فرد را تحت‌تأثیر قرار می‌دهند و کاملا به این بستگی دارد که آیا فرد می‌خواهد باردار شود یا خیر؛ بنابراین هدف از درمان در این سندرم کاهش خطر بیماری‌های ثانویه پزشکی چون بیماری قلبی و دیابت است.

چندین گزینه درمانی توصیه شده در این زمینه، به شرح زیر است:

1- دارودرمانی

• قرص‌های ضدبارداری: مصرف این قرص‌ها می‌تواند به تنظیم هورمون‌ها و قاعدگی شما کمک کنند.
• داروهای دیابت: در صورت لزوم این داروها به مدیریت دیابت کمک می‌کنند.
• داروهای باروری: در صورت تمایل به بارداری، می‌توان از داروهای کلومیفن (کلومید)، ترکیبی از کلومیفن و متفورمین، یا گنادوتروپین‌های تزریقی مانند هورمون محرک فولیکول (FSH) و هورمون‌های لوتئینیزه کننده (LH) استفاده کرد. البته در شرایط خاص، لتروزول (Femara) نیز ممکن است توصیه شود.

نکته: رشد بیش از حد مو در طی این سندرم ممکن است با داروی اسپیرونولاکتون (آلداکتون) یا افلورنیتین (وانیکا) کاهش یابد. فیناستراید (پروپشیا) نیز ممکن است برای این منظور توصیه شود، اما زنانی که احتمال بارداری آن‌ها وجود دارد، نباید از این دارو استفاده کنند. سایر گزینه‌های ممکن برای مدیریت رشد مو، لیزر موهای زائد، الکترولیز، درمان‌های هورمونی یا استفاده از ویتامین‌ها و مواد معدنی است.

لازم به ذکر است که در صورت مصرف داروی اسپیرونولاکتون، باید بارداری خود را کنترل کنید، زیرا این قرص در صورت مصرف در دوران بارداری خطر نقص مادرزادی را به همراه خواهد داشت. مصرف این دارو در دوران شیردهی نیز توصیه نمی‌شود.

2- آی وی اف (IVF)

درمان‌های ناباروری در طی این سندرم، شامل انجام لقاح آزمایشگاهی (IVF) یا تلقیح است.

نکته: لقاح آزمایشگاهی یا IVF شیوه پزشکی است که در آن، سلول تخمک بالغ از زن گرفته می‌شود و با اسپرم مرد در خارج از بدن لقاح می‌یابد و رویان حاصل برای ادامه بارداری طبیعی در رحم همان زن یا زن دیگری کاشته می‌شود.

3- درمان تنبلی تخمدان با جراحی

گاهی درمان‌های دارویی و غیرتهاجمی تاثیری بر باروری فرد مبتلا به بیماری پلی کیستیک ندارد و لازم است با کمک روش‌های تهاجمی مثل جراحی هیسترکتومی درمان را ادامه داد. این جراحی ها شامل موارد زیر هستند:

لاپاراسکوپی تخمدان

سوراخ‌های ریز ایجاد شده در تخمدان‌ها می‌توانند سطح آندروژن‌های تولید شده را کاهش دهند.

اوفورکتومی

اوفورکتومی یک متد یا یک فرآیند جراحی است که طی آن یک یا هر دو تخمدان برداشته می‌شود. به‌طورکلی این فرآیند جراحی برای جلوگیری از برخی شرایط مانند آندومتریوز، سرطان تخمدان یا سندرم تخمدان پلی‌کیستیک انجام می‌شود. این جراحی تنها چند ساعت طول می‌کشد اما بهبودی آن قدری زمان می‌برد. پس از جراحی هرگونه مشکل خود را با پزشک در میان بگذارید.

هیسترکتومی

این عمل شامل برداشتن تمام یا بخشی از رحم است.

آسپیراسیون کیست

در این فرآیند، مایع موجود در کیست‌ها، آسپیراسیون (حذف) می‌شود. آسپیراسیون با بهبود باروری زنان مبتلا به PCOS ناراحتی آن‌ها را تسکین می‌دهد. آسپیراسیون کیست، تنها زمانی انجام می‌شود که کیست‌ها سرطانی نباشند که با سونوگرافی قابل ارزیابی است. پس از جراحی، کیست‌ها برطرف می‌شوند و مایع آن‌ها خارج می‌شود و برای ارزیابی نهایی به آزمایشگاه ارسال می‌شود تا بررسی شود که آیا کیست‌ها سرطانی هستند یا خیر.

درمان‌های خانگی

برخی از مداخلات خانگی و تغییر در سبک زندگی نیز می‌تواند تفاوت‌هایی در علائم تنبلی تخمدان ایجاد کند و برخی از این علائم را تسکین دهد. این مداخلات شامل موارد زیر است:

پیگیری یک رژیم غذایی سالم و متعادل سرشار از میوه‌ها و سبزی‌ها

موز بهترین میوه برای بهبود علائم PCOS است، زیرا سرشار از پتاسیم و حاوی قند پایین است. افراد مبتلا به سندرم تخمدان پلی‌کیستیک ممکن است هیپر انسولینمی را تجربه کنند، بنابراین غذاهایی که تعادلی بین پروتئین و کربوهیدرات دارند مانند موز می‌توانند برای این افراد مفید باشد.

بااین‌حال، اگر به دنبال افزایش تخمک‌گذاری هستید بهتر است از مصرف غذاهایی که طبع سردی دارند همچون بادمجان، روغن‌های صنعتی، قند، شکر، قارچ و برخی سبزیجات مانند گشنیز و لبنیاتی چون ماست و همچنین ماهی پرهیز کنید زیرا باعث تنبلی تخمدان می‌شوند.

شرکت در فعالیت‌های منظم جسمانی

تمرینات هوازی و ورزش‌هایی با شدت متوسط مانند پیاده‌روی سریع، دویدن آهسته، دوچرخه‌سواری یا شنا، همگی فعالیت‌های عالی برای کمک به بهبود علائم PCOS هستند. این نوع ورزش‌ها حساسیت بدن شما به انسولین را افزایش می‌دهند و خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی- عروقی و دیابت نوع 2 را کاهش می‌دهند.

همچنین ورزش‌های ذهنی و جسمانی مانند یوگا، پیلاتس و تای چی نه‌تنها می‌توانند به کالری سوزی کمک کنند، بلکه سطح استرس شما را نیز کاهش می‌دهند (زیرا همان‌طور که ذکر شد استرس، علائم PCOS را تشدید می‌کند). همچنین می‌توانید تمرینات قدرتی که شامل استفاده از نوارهای مقاومتی و وزنه است را اجرا کنید.

حفظ بی ام آی و وزن مناسب بدنی

وزن مناسب و نرمال باعث کاهش سطح آندروژن و خطر بیماری‌هایی چون دیابت و بیماری‌های قلبی می‌گردد. از طرفی شما با کاهش وزن می‌توانید خطر عوارض مرتبط با این بیماری همچون مقاومت به انسولین، دیابت نوع 2، کلسترول بالا و بیماری‌های قلبی و فشارخون بالا را کاهش دهید.

ترک سیگار

سیگار سطح آندروژن و خطر بیماری‌های قلبی را افزایش می‌دهد.

گیاه‌درمانی تنبلی تخمدان

با کمک برخی از گیاهان میتوان علائم بیماری پلی‌کیستیک را کاهش داد. برای مثال چای سبز، سرشار از آنتی‌اکسیدان است و مقاومت به انسولین و تستوسترون را در زنان مبتلا به PCOS کاهش می‌دهد. همچنین برخی دم‌نوش‌های گیاهی مثل دم‌نوش دارچین، شیرین‌بیان و زنجبیل در این راستا موثر هستند.

همچنین، عرقیات گیاهی مختلف که برای تقویت تخمدان تنبل می‌توان استفاده کرد شامل موارد زیر است:

• عرق گزنه
• عرقیجات سیر
• عرق رازیانه
• عرق نعناع، مریم‌گلی و شنبلیله

کاهش علائم تخمدان پلی‌کیستیک با مصرف ویتامین‌ها

برای تقویت عملکرد تخمدان تنبل و بهبود کیفیت تخمک‌ها می‌توان از ویتامین A، ویتامین E و مکمل کوآنزیم 10Q نیز بهره جست. این کوآنزیم یکی از آنتی‌اکسیدان‌های قوی است که می‌تواند کیفیت تخمک را افزایش دهد. به‌طوری‌که طی یک آزمایش انسانی، این مکمل منجر به نرخ لقاح بالاتر و جنین‌های سالم‌تر شد. همچنین CoQ10 باعث افزایش تعداد فولیکول‌های تخمدان‌ها و بهبود تخمک‌گذاری می‌شود.